“Texnika və Aqrar elmləri” Beynəlxalq Elmi-Praktik Jurnalı

Etika və ədalətsiz təcrübələr haqqında

“Texnika və Aqrar Elmləri” Beynəlxalq Elmi-Praktik Jurnalının rəhbərliyi ( redaktorları) müəlliflər tərəfindən təqdim olunan məqalələrin seçilməsi və qəbulu üçün müəyyən qaydalara riayət edirlər. Bu qaydalar jurnalda əhatə olunan elmi sahələrə görə müəyyən edilir.

“Texnika və Aqrar Elmləri” Beynəlxalq Elmi-Praktik Jurnalının rəhbərliyi (redaktorları) nəşr etikası siyasətini tərtib edərkən Nəşr Etikası Komitəsinin (COPE) tövsiyələrini və xarici peşəkar assosiasiyaların, digər Azərbaycan və xarici tədqiqat institutlarının və Nəşriyyatlarının təcrübəsini rəhbər tutmuşlar.

Peşəkar elmi ictimaiyyətin mühüm xüsusiyyəti elmi ictimaiyyət üzvlərinin bir-birinə və cəmiyyətə qarşı əsas davranış qaydalarını və vəzifələrini müəyyən edən əxlaq kodeksinin qəbul edilməsidir. Belə bir kodeks peşəkar ictimaiyyətə maksimum fayda vermək və ayrı-ayrı şəxslərin maraqlarına xidmət edə biləcək hərəkətləri məhdudlaşdırmaq, habelə müəllifin əqli mülkiyyət hüquqlarını qorumaq istəyi ilə müəyyən edilir.

Jurnal rəhbərliyinin (redaktorlarının) etik məsuliyyətləri

1. Təqdim olunan bütün materiallar diqqətlə seçilir və nəzərdən keçirilir. Redaksiya heyəti məqaləni rədd etmək və ya təkmilləşdirmə tələb etdiyi üçün geri qaytarmaq hüququnu özündə saxlayır. Müəllif rəyçilərin və redaksiya rəhbərliyinin (redaktorların) iradlarını nəzərə alaraq məqaləni təkmilləşdirməyə, yenidən işləməyə və yekunlaşdırmağa borcludur.

2. Redaksiya rəhbərliyi (redaktor) irqindən, dinindən, milliyyətindən, statusundan və müəllif(lər)in institusional mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, nəşrə təklif olunan bütün əlyazmaları qərəzsiz nəzərdən keçirməli, hər birini mahiyyətinə görə qiymətləndirməlidir.

3. Redaksiya rəhbərliyi (redaktor) nəşrə təqdim edilmiş əlyazmaya gecikmədən baxmalıdır.

4. Məqalənin qəbulu və ya rədd edilməsinə görə bütün məsuliyyət redaktorun üzərinə düşür. Öz vəzifələrinə məsuliyyətli və əsaslı yanaşma redaktordan nəşrə təqdim olunan əlyazmaların keyfiyyəti və etibarlılığı ilə bağlı rəyçilərdən, tələb olunan ixtisas üzrə elmlər doktorları, professorlardan (müstəsna hallarda fəlsəfə doktorları və dosentlərdən) məsləhət almağı tələb edir. Bununla belə, əgər redaksiya rəhbərliyi (redaktorlar) onları jurnal üçün yararsız hesab edərlərsə, əlyazmalar kənar baxış olmadan rədd edilə bilər.

5. Redaktor və redaksiya heyətinin üzvləri baxılan əlyazma haqqında peşəkar məsləhət almaq üçün müraciət edilən şəxslərdən başqa heç kimə məlumat verməməlidirlər. Əlyazma ilə bağlı müsbət qərar qəbul edildikdən sonra o, jurnalda və jurnalın internet saytında dərc edilməlidir.

6. Redaktor müəlliflərin intellektual müstəqilliyinə hörmət etməlidir.

7. Redaktor tərəfindən yazılan və redaktorun jurnalına təqdim edilən hər hansı əlyazma üçün redaktor məsuliyyəti və səlahiyyəti onun redaksiya heyətinin üzvü kimi digər ixtisaslı şəxsə həvalə edilməlidir.

8. Əgər redaktorun jurnalında dərc edilmiş hesabatın əsas məzmunu və ya nəticələrinin səhv olduğuna dair tutarlı sübutlar redaktora təqdim olunarsa, redaktor səhvi göstərən müvafiq hesabatın dərcinə və mümkün olduqda onu düzəltməyə kömək etməlidir. Hesabat səhvi aşkar edən şəxs və ya ilkin müəllif tərəfindən yazıla bilər.

9. Müəllif əlyazma ilə tanış olarkən redaktordan müəyyən rəyçilərdən istifadə etməməyi xahiş edə bilər. Bununla belə, redaktor onların fikirlərinin əlyazmanın ədalətli nəzərdən keçirilməsi üçün vacib olduğuna inanarsa, redaktor bu rəyçilərdən birini və ya bir neçəsini istifadə etmək qərarına gələ bilər. Bu, məsələn, əlyazma potensial rəyçinin əvvəlki işi ilə ciddi şəkildə ziddiyyət təşkil etdikdə baş verə bilər.

10. Nəzərə almaq lazımdır ki, jurnalın dünya elmi dövri nəşrlərinin məlumat bazalarında və digər indeksləşdirmə resurslarında indeksləşdirilməsi qərarı jurnalın redaksiya heyətindən asılı deyil və nəşr prosesinin tərkib hissəsi deyil.

Müəllif məqaləni çapa təqdim etməklə, dərc edilmiş müəllif məqaləsi ilə birlikdə buraxılışın dərci zamanı jurnalın dünya elmi dövri nəşrlərinin hər hansı məlumat bazalarında və digər indeksləşdirmə resurslarında indeksləşdirilməsinin dəyişdirilə biləcəyi ilə razılaşır.

Redaksiya rəhbərliyi (redaktorlar) jurnalın indeksləşdirilməsi ilə bağlı aktual məlumatların yerləşdirilməsinə zəmanət verirlər.

Müəlliflərin etik öhdəlikləri

1. Müəllifin əsas öhdəliyi aparılmış tədqiqatın düzgün təqdimatı, habelə onun əhəmiyyətinin obyektiv müzakirəsidir.

2. Müəllif bilməlidir ki, jurnal sahəsi məhdud resursdur və ondan ağıllı və qənaətlə istifadə edilməlidir.

3. İlkin tədqiqat hesabatında müəllif kifayət qədər təfərrüat və ictimaiyyətə açıq olan məlumat mənbələrinə istinadlar etməlidir ki, onun həmkarlarının işi təkrarlamaq imkanı olsun. Müəlliflərin qanuni mənafelərini qorumaq və materialların istifadə dairəsini məhdudlaşdırmaq üçün onlar digər istifadəçilərin (müəlliflərin) sorğusu əsasında müvafiq material köçürmə müqavilələri ilə başqa yerdə mövcud olmayan qeyri-adi material nümunələrinin təqdim etmək üçün ağlabatan səylər göstərməlidirlər.

4. Müəllif təqdim olunan işin xarakterini müəyyən etməyə təsir edən və oxucuya bu araşdırmanı başa düşmək üçün lazım olan əvvəlki nəşrlərə tez keçməyə kömək edəcək mənbələrə istinad etməlidir. İcmallar istisna olmaqla, dərc edilmiş tədqiqatda istinad edilməyəcək işlərdən sitatlar minimuma endirilməlidir. Müəllifin vəzifəsi yaxın əlaqəli işi təsvir edən orijinal nəşrləri tapmaq və sonra istinad etmək üçün ədəbiyyat axtarışı aparmaqdır. Əsərdə istifadə olunan tənqidi materiallar əgər müəllif tərəfindən təqdim edilməmişdirsə, müvafiq etibarlı mənbələrə istinad edilməlidir.

5. Araşdırma zamanı rast gəlinən hər hansı qeyri-adi təhlükələr iş hesabatının əlyazmasında aydın şəkildə göstərilməlidir.

6. Tədqiqat hesabatlarının parçalanmasına yol verilməməlidir. Bir sistem və ya əlaqəli sistemlər qrupu üzərində geniş iş görmüş alim nəşri elə təşkil etməlidir ki, hər bir hesabatda ümumi tədqiqatın müəyyən bir aspekti haqqında ətraflı məlumat verilsin.

7. Əlyazmasını çapa təqdim edərkən, müəllif redaksiyada və ya çapda olan əlaqəli əlyazmaları barədə redaksiya rəhbərliyini (redaktoru) məlumatlandırmalıdır. Bu əlyazmaların nüsxələri redaksiya rəhbərliyinə ( redaktora) təqdim edilməli və bu cür əlyazmaların təqdim olunan əlyazma ilə əlaqəsi göstərilməlidir.

8. Rədd edilmiş və ya nəşrdən çıxarılan əlyazmanın yenidən təqdim edilməsi halları istisna olmaqla, müəllifin mahiyyətcə eyni tədqiqatı təsvir edən əlyazmalarını digər ilkin nəşr jurnalına təqdim etməsi qəbuledilməzdir. Bir qayda olaraq, eyni əsərin əvvəllər dərc edilmiş qısa ilkin təsvirini (“xəbərlər” və ya “məktub” şəklində) genişləndirən tam məqalə üçün əlyazma təqdim etmək məqbuldur. Bununla belə, təqdimat zamanı redaksiya rəhbərliyi (redaktor) əvvəllər göndərilmiş xəbərlər barədə məlumatlandırılmalı və ilkin məlumatlar əlyazmada göstərilməlidir.

9. Müəllif ümumi məlum fikirlər istisna olmaqla, istinad edilən və ya təklif edilən bütün məlumatların mənbəyini göstərməlidir. Üçüncü şəxslərlə söhbət, yazışma və ya müzakirə kimi özəl şəkildə əldə edilən məlumatlar, məlumatın mənbəyi olan tədqiqatçının açıq icazəsi olmadan müəllifin işində istifadə edilməməli və ya xəbər verilməməlidir. Məxfi xidmətlər zamanı əldə edilən məlumatlara, məsələn, əlyazmaların yoxlanılması və ya qrant müraciətlərinə də eyni qaydada yanaşılmalıdır.

10. Eksperimental və ya nəzəri araşdırma bəzən tənqidə, hətta başqa bir alimin yaradıcılığına qarşı sərt tənqidə də haqq qazandıra bilər. Bəzən bu cür tənqidlər dərc olunmuş əsərlərdə də verilə bilər. Bununla belə, şəxsi tənqid heç bir halda məqsədəuyğun hesab edilmir.

11. Məqalənin həmmüəllifləri hesabat işinə mühüm elmi töhfə vermiş və nəticələrə görə məsuliyyəti bölüşən bütün şəxslər olmalıdır. Digər töhfələr qeyd yerində və ya Təşəkkürlər bölməsində qeyd edilməlidir. Tədqiqatla bağlı inzibati münasibət özlüyündə həmmüəlliflik hüququ vermir (lakin bəzən əhəmiyyətli inzibati yardımı qeyd etmək məqsədəuyğun ola bilər). Həmmüəlliflər kimi daxil edilmə meyarlarına cavab verən vəfat etmiş şəxslər bu qaydada ölüm tarixi qeyd edilməklə daxil edilməlidir. Uydurma ad müəllif və ya həmmüəllif kimi göstərilməməlidir. Nəşr üçün əlyazma təqdim edən müəllif bütün uyğun və uyğun olmayan şəxsləri həmmüəlliflər kimi daxil etmək öhdəliyini öz üzərinə götürür.

12. Müəlliflər jurnalın rəhbərliyini (redaktorunu) və oxucularını müəllifin əlyazmasında yer alan nəticələrin dərc edilməsinin təsir göstərə biləcəyi hər hansı potensial və/və ya müvafiq rəqabət aparan maliyyə və ya digər maraqlar barədə məlumatlandırmalıdırlar. Bütün müəlliflərin əlyazmada təsvir olunan nəticələrə təsir edə biləcək hər hansı şəxsi əhəmiyyətli maliyyə maraqları, habelə maliyyə və ya digər maraqları olan təşkilatlarla əmək və ya digər əlaqələri olmamalıdır.

Əlyazma ekspertlərinin (rəyçilərinin) etik məsuliyyətləri

1. Əlyazmaların ekspertizadan keçirilməsi (onlara rəy verilməsi) nəşr prosesində və buna görə də elmi metodun tətbiqində mühüm addım olduğundan, hər bir alimin vəzifəsi kifayət qədər işi ekspertizadan keçirməkdir.

2. Əlyazmada təqdim edilmiş tədqiqatı qiymətləndirmək üçün özünü kifayət qədər peşəkar hesab etməyən seçilmiş rəyçi onu dərhal redaktora qaytarmalıdır.

3. Əlyazmanı ekspertizadan keçirən şəxs (rəyçi) yüksək elmi və ədəbi standartların qorunmasını lazımi qaydada nəzərə alaraq, əlyazmanın keyfiyyətinə, onun təcrübi və nəzəri mahiyyətinə, şərhinə və təqdimatına obyektiv qiymət verməli, müəlliflərin intellektual müstəqilliyinə hörmət etməlidir.

4. Nəzərdən keçirilən əlyazma ekspertin (rəyçinin) cari və ya çap olunmuş işi ilə sıx əlaqəli olduqda, o maraqların toqquşmasının baş verməsini nəzərə almalıdır. Şübhə yaranarsa, ekspert (rəyçi) maraqların toqquşması barədə redaksiya rəhbərliyini (redaktoru) xəbərdar edərək əlyazmanı nəzərdən keçirmədən dərhal geri qaytarmalıdır.

5. Ekspertin (rəyçinin) şəxsi və ya peşəkar əlaqələri olan şəxs əlyazma müəllifi və ya həmmüəllifi olduqda, əgər bu əlaqələr əlyazmanın qiymətləndirilməsinə təsir göstərə bilərsə, həmin əlyazma bu ekspert (rəyçi) tərəfindən qiymətləndirməməlidir.

6. Ekspert (rəyçi) rəy üçün göndərilmiş əlyazmaya məxfi sənəd kimi baxmalıdır. Xüsusi hallarda, konkret məsləhət almaq mümkün olan şəxslərdən başqa, əlyazmanı heç kimə göstərməməli, nə də başqaları ilə müzakirə edilməməlidir; xüsusi halda məsləhətləşənlərin kimliyi redaksiya rəhbərliyinə (redaktora) açıqlanmalıdır.

7. Ekspertlər (rəyçilər) öz mülahizələrini adekvat şəkildə izah etməli və dəstəkləməlidirlər ki, redaktorlar və müəlliflər onun şərhlərinin əsasını başa düşə bilsinlər. Hər hansı müşahidənin, nəticə və ya arqumentin əvvəllər bildirilmiş olduğu barədə istənilən iddia müvafiq mənbədən götürülmüş sitatla müşayiət olunmalıdır. Rəyçilər (və ya təkzib müəllifləri) tərəfindən əsaslandırılmamış iddiaların əhəmiyyəti azdır və onlardan qaçmaq lazımdır.

8. Ekspert (rəyçi) müəlliflərin başqa alimlərin müvafiq işlərinə istinad etmədiyinə diqqət yetirməli, rəyçinin öz tədqiqatına yetərincə istinad edilməməsi ilə bağlı şikayətlərinnin özünə xidmət kimi görünə biləcəyini xatırlamalıdır. Ekspert (rəyçi) redaktorun diqqətini sözügedən əlyazma ilə dərc edilmiş məqalə və ya eyni vaxtda başqa jurnala təqdim edilmiş hər hansı əlyazma arasında hər hansı əhəmiyyətli oxşarlığa cəlb etməlidir.

9. Ekspert (rəyçi) nəzərdən keçirdiyi əlyazma barədə hesabatı vaxtında təqdim edərək operativ hərəkət etməlidir.

10. Rəyçilər müəllifin razılığı istisna olmaqla, nəzərdən keçirilən əlyazmada dərc olunmamış məlumatlardan, arqumentlərdən və ya şərhlərdən istifadə etməməli və ya onları açıqlamamalıdırlar. Qanun pozuntusu olduğu hallarda görülən tədbirlər

Ekspertin (rəyçinin) müəllifin fikirlərini və ya məlumatlarını mənimsədiyinə dair şübhə varsa:

Hərəkətlərin alqoritmi COPE sxemindəki "Rəyçinin müəllifin ideyasını və ya məlumatını mənimsəməsindən şübhələnirsinizsə nə etməli" hissəsinə əsaslanır.

1. Bu işə yalnız müəllifdən və/və ya digər mənbələrdən, məsələn, nəşr, avtoreferat, iclasın hesabatı, slaydların surətləri, qrant ərizəsi ilə bağlı sənədli sübutlar təqdim edildikdə baxıla bilər. Sübutları öyrəndikdən (və ya bunun üçün müvafiq keyfiyyətlərə malik bir mütəxəssislə əlaqə saxladıqdan) və müəllifin və / və ya digər mənbələrin ifadələrinin etibarlılığına dair qərar verdikdən sonra növbəti addımlar atılmalıdır.

2. İddia sübuta yetirilərsə, ekspertə (rəyçiyə) və onun üzvü olduğu quruma araşdırmann başlanması barədə sorğu göndəriləcək.

3. Təqsirləndirilən şəxslə adı çəkilən rəyçi arasında eyni şöbə, şəxsi münasibətlər və digər maraqların toqquşması kimi əlaqələr də yoxlanılacaq.

4. Ekspertin (rəyçinin) təqsiri sübuta yetirilərsə, o, nəşriyyatın məlumat bazasından həmişəlik silinəcək.

5. Əgər götürülmüş fikir və ya məlumat başqa mənbədə dərc olunubsa, müvafiq nəşr mənbələrinə dərc edilmiş materialın geri götürülməsi siyasətini qəbul etmələri xahişi ilə sorğu göndəriləcək.

Təqdim edilmiş əlyazma ilə əlaqədar etik problemlərlə bağlı şübhələr varsa:

Fəaliyyət kursu COPE-nin “Əgər etik problemdən şübhələnirsinizsə, nə etməli” çərçivəsinə əsaslanır.

1. Belə şübhə o zaman yarana bilər ki, məsələn, xəstənin müdafiəsi/heyvan təcrübələri ilə bağlı və s. dair heç bir etik razılaşma/ narahatlıq və s. yoxdur.

2. Müəllifdən müvafiq məlumatı (məsələn, etika komitəsinin sertifikatı və ya məlumatlı razılıq sənədlərinin surəti) təqdim etməsi tələb olunacaq.

3. Müvafiq sənədlər olmadıqda:

– əlyazma rədd ediləcək və jurnalda dərc olunmayacaq;

– iş araşdırılmaq üçün müəllifin aid olduğu quruma verilir.

Nəşrin reklam siyasəti

Jurnalın səhifələrində yerləşdirilən reklamlar birbaşa və ya dolayısı ilə jurnalın mövzusu ilə bağlı olmalı, yəni jurnalın mövzusuna aid olan sahələr üzrə mallar, texnologiyalar, xidmətlər haqqında məlumatları ehtiva etməlidir.

Reklamlar məqalələrin əsas məzmunu ilə inteqrasiya olunmur və ayrı-ayrı səhifələrdə yerlərdə yerləşdirilir.